Làm thế nào để cha mẹ để hướng nghiệp cho trẻ?

Hướng nghiệp cho trẻ là hoạt động giúp trẻ khám phá, phát triển sở thích năng lực cá nhân và mục tiêu nghề nghiệp trong tương lai. Đây là quá trình giúp trẻ xác định được điểm mạnh, điểm yếu của bản thân sẽ phù hợp với nghề nghiệp nào trong xã hội. Đồng thời, cũng bao gồm việc cha mẹ cung cấp thông tin về các ngành nghề, nhu cầu thị trường lao động, và định hướng con đường học vấn để trẻ có quyết định đúng cho tương lai sau này.

Điều quan trọng nhất trong hoạt động hướng nghiệp cho trẻ chính là cha mẹ để con tự quyết định nghề nghiệp trong tương lai của bản thân dựa trên cơ sở phân tích: “năng lực của con đang ở đâu, sự hứng thú yêu thích và nhu cầu của thị trường lao động”. (dựa trên phân tích mô hình “tam giác hướng nghiệp” của K.K Platonop).

1. Thời điểm vàng hướng nghiệp cho trẻ

Nhà tâm lý học Linda Gottfredson người Hoa Kỳ đưa ra lý thuyết về “sự giới hạn và thỏa hiệp” (The Theory of Circumscription and Compromise; 1980) chỉ ra rằng: phần lớn quá trình hình thành nghề nghiệp của trẻ được diễn ra từ trước khi các bạn bước vào trường trung học phổ thông. Vì thế, ở khoảng độ tuổi 12-14 tuổi là thời gian thích hợp nhất để hướng nghiệp cho trẻ. Bởi đây là thời điểm trẻ có những suy nghĩ nghiêm túc về nghề nghiệp tương lai của mình. Trẻ bắt đầu tò mò, muốn tìm hiểu sâu về nghề nghiệp của mọi người trong xã hội, nhất là người thân xung quanh.

Để hướng nghiệp cho trẻ hiệu quả, cha mẹ không nên đợi đến khi con học lớp 12 mới bắt đầu mà cần bắt đầu từ sớm. Đây là một quá trình dài, cần nhiều thời gian vun đắp. Trẻ em ở từng giai đoạn sẽ vô thức định hình về nghề nghiệp yêu thích dựa trên nhận thức của bản thân về thế giới xung quanh, người các em tiếp xúc, giá trị xã hội, giá trị cá nhân…

Ở độ tuổi từ 3-14 tuổi: đây là thời kì trẻ em hình thành cơ sở dữ liệu về bản thân và nhận thức thế giới xung quanh mình. Lúc này, cha mẹ nên tạo điều kiện để con tham gia học tập các kỹ năng sở trường như: vẽ tranh, múa, hát…Cũng như khuyến khích con tham gia các hoạt động nhóm, câu lạc bộ có chủ đề con yêu thích. Dựa vào các trải nghiệm có được, con sẽ khám phá, phát triển sở thích và năng khiếu cá nhân. Trong giai đoạn này cha mẹ có thể hỗ trợ khi con gặp khó khăn, cùng trò chuyện để giúp con rút ra bài học kinh nghiệm cho bản thân, lựa chọn các hoạt động phù hợp với sở thích…. Sử dụng hiệu quả thời điểm này phụ huynh sẽ tạo nền móng vững chắc để con quyết định nghề nghiệp sau này.

Ở độ tuổi từ 15 trở lên: đây là giai đoạn kỹ năng của con được hình thành cũng như tìm kiếm thành tựu cá nhân từ những điều mình làm. Lúc này, trẻ cũng có hai mốc quan trọng liên quan đến quyết định ngành nghề là: thi THPT và thi Đại học. Từ nền tảng cha mẹ đã gây dựng cho con trước đó, hãy để con tự chủ động trải nghiệm và hình thành bài học cho bản thân. Ba mẹ không nên gây áp lực mà hãy hỗ trợ trẻ trong việc tìm hiểu các ngành nghề, thực tế của công việc…Tại Việt Nam, cha mẹ có thể tham gia các Khóa học Lập trình cho trẻ tại MindX. 

2. Tầm quan trọng của hướng nghiệp cho trẻ

Hướng nghiệp cho trẻ giữ vai trò vô cùng quan trọng để quyết định sự phát triển và thành công của trẻ. Đây là quá trình không chỉ giúp trẻ lựa chọn một nghề nghiệp mà còn giúp trẻ phát triển bản thân, xây dựng tương lai mong muốn.

Thứ nhất, hướng nghiệp giúp trẻ khám phá bản thân. Quá trình hướng nghiệp giúp trẻ hiểu rõ về bản thân có sở thích, điểm mạnh, điểm yếu…Từ đó giúp trẻ hiểu rõ mình muốn làm gì, xác định được hướng đi và tin vào lựa chọn của mình. 

Thứ hai, hướng nghiệp giúp trẻ tập trung phát triển kỹ năng và sở trường. Từ đó trẻ có cơ hội khám phá, rèn luyện những kỹ năng cần thiết trong lĩnh vực trẻ hướng đến. Sự tập trung phát triển kỹ năng vào một mục tiêu cụ thể giúp trẻ có thể trở thành chuyên gia trong lĩnh vực theo đuổi.

Thứ ba, hướng nghiệp giúp trẻ tự tin lựa chọn nghề nghiệp và xây dựng cuộc đời vui vẻ. Thông qua hoạt động hướng nghiệp, trẻ biết được bản thân phù hợp với lựa chọn công việc như thế nào? Nhờ đó mà trẻ có động lực học tập, phát triển bản thân, vượt qua khó khăn trên con đường sự nghiệp. Cũng như, khiến trẻ cảm nhận được vui vẻ hạnh phúc khi theo đuổi con đường mình đang chọn.

3. Vai trò của cha mẹ trong hướng nghiệp cho trẻ

Cha mẹ đóng vai trò đồng hành, hỗ trợ con trong việc hướng nghiệp. Đây là hành trình để trẻ khám phá và tìm câu trả lời cho các câu hỏi: Con đang ở đâu? Con muốn đi đến đâu? Con cần chuẩn bị những gì để đi đến nơi mình muốn?

Cha mẹ là người quan sát, khám phá và khuyến khích trẻ phát huy sở thích, năng lực và xây dựng mục tiêu nghề nghiệp. Đồng thời tạo điều kiện để trẻ tham gia vào các hoạt động thực tế để con tự tin, hiểu biết về đam mê của mình.

Cha mẹ là một kênh thông tin. Sự đa dạng của các ngành nghề trong xã hội rất cần cha mẹ cung cấp các thông tin liên quan cho trẻ. Việc hiểu nghề đó là gì, cần học như thế nào sẽ giúp con có cách nhìn toàn diện và đưa ra quyết định phù hợp với bản thân khi lựa chọn công việc.

Cha mẹ là người động viên, khích lệ trẻ trong quá trình ra quyết định. Trao cho con quyền lựa chọn nghề nghiệp nhưng khi con gặp khó khăn, cha mẹ cần là đối tác cùng trò chuyện, phân tích, hỗ trợ để trẻ đưa ra quyết định. Lúc này, việc trẻ được phụ huynh động viên theo đuổi mục tiêu, tin tưởng lựa chọn là rất quan trọng.

Cha mẹ là người yêu thương, lắng nghe con. Điều quan trọng nhất trong hướng nghiệp cho trẻ là lắng nghe, hỗ trợ tinh thần cho con. Hãy để đứa trẻ cảm nhận được gia đình luôn ở phía sau, yêu thương, tin tưởng và là chỗ dựa vững chắc cho con.

Trên con đường đi tới thành công của con, cha mẹ hãy có những gợi ý, định hướng dựa trên kinh nghiệm, quan sát, đồng hành, yêu thương và thấu hiểu trẻ.

4. Một số lưu ý khi cha mẹ hướng nghiệp cho trẻ

Thứ nhất, cha mẹ không nên nhận định hướng nghiệp là trách nhiệm của nhà trường. Nhiều cha mẹ hiện nay chưa coi trọng hoạt động hướng nghiệp sớm cho trẻ. Thay vào đó lại có quan điểm cho rằng: hướng nghiệp là trách nhiệm của nhà trường, đây là nơi tốt nhất giúp định hướng nghề nghiệp tương lai cho trẻ. Thực tế, nhà trường là nơi giúp cha mẹ hiểu thêm về những sở thích, nguyện vọng cũng như nắm bắt tình hình học tập, năng lực của con. Hướng nghiệp cho trẻ cần cha mẹ và nhà trường cùng nhau phối hợp để đưa ra hướng dẫn, lời khuyên, kế hoạch học tập để giúp con lựa chọn đúng ngành đúng nghề mong muốn.

Thứ hai, cha mẹ không nên áp đặt nguyện vọng của bản thân cho trẻ. Nhiều phụ huynh hiện nay không chỉ đóng vai trò là người hỗ trợ con trong quá trình hướng nghiệp mà còn áp đặt, lo lắng thái quá đối với lựa chọn nghề của trẻ. Một số cha mẹ muốn con “cha truyền con nối” dẫn đến mâu thuẫn giữa hai thế hệ. Một vài cha mẹ khác lại muốn con theo đuổi những ngành hot, việc làm ổn định, lương cao… Thay vì áp đặt, hãy để cho trẻ tự do quyết định ngành nghề mình theo đuổi.

Thứ ba, cha mẹ không hiểu rõ mong muốn của con. Khi hướng nghiệp cho trẻ các bậc cha mẹ thường dựa vào kinh nghiệm sống của bản thân để tin tưởng lựa chọn của mình hơn là của trẻ, không thực sự hiểu điều trẻ mong muốn. Thay vào đó, cha mẹ hãy dành nhiều thời gian hơn để quan sát, lắng nghe sở thích, nguyện vọng, niềm yêu thích của con… từ đó giúp trẻ hướng đến nghề nghiệp con yêu thích. Điều này vừa giúp trẻ tin tưởng vào lựa chọn của mình vừa tích cực chủ động học tập để nỗ lực đi đến mục tiêu.

1. Phát hiện và nuôi dưỡng năng khiếu cho trẻ từ nhỏ

Những năm đầu đời của trẻ là giai đoạn quan trọng để cha mẹ phát hiện, khám phá và phát triển năng khiếu, sở thích, kỹ năng của con. Việc bố mẹ phát hiện và khuyến khích con phát triển sở thích, năng khiếu đó sẽ giúp con dễ dàng có tiến bộ và đạt được thành công trong lĩnh vực yêu thích. Nếu cha mẹ bỏ qua giai đoạn phát hiện năng khiếu của con từ sớm hoặc không được phát hiện sớm để bồi đắp, nuôi dưỡng dần dần tài năng đó sẽ bị lãng quên.

Vì vậy, cha mẹ hãy dành nhiều thời gian hơn để quan sát, tương tác với trẻ giúp nhận biết những hoạt động mà con thích và có khuynh hướng đam mê với lĩnh vực nào? Có thể, trẻ thích vẽ, chơi nhạc cụ, các hoạt động thể thao, ca hát, kể chuyện… thậm chí là thích nấu ăn, trồng cây, chăm sóc thú cưng, sửa chữa đồ đạc…Nếu con thích âm nhạc, hãy đăng ký cho trẻ một vài khóa học tại các trung tâm nghệ thuật để con tìm ra nhạc cụ yêu thích. Nếu con thích chơi bóng rổ hãy cho con tham gia lớp học dạy về bộ môn đó, khi được thầy hướng dẫn kỹ thuật đúng con sẽ học được cách chơi tốt môn thể thao yêu thích. Nếu con thích thú cưng có thể đưa con đến các câu lạc bộ thú cưng trải nghiệm hoặc nhận nuôi một bạn thú cưng trong nhà. Phụ huynh hãy tạo điều kiện tốt nhất để trẻ được tham gia và thử nhiều nhiều hoạt động lĩnh vực khác nhau để con biết được mình thích gì nhất và làm tốt nhất ở lĩnh vực nào.

Việc phát hiện năng khiếu cho trẻ từ sớm cũng như được tạo điều kiện để tham gia, thực hành, trải nghiệm các hoạt động thực tế liên quan đến sở thích sẽ giúp trẻ tự tin theo đuổi đam mê. Sự ủng hộ, tạo điều kiện của cha mẹ sẽ khiến đứa trẻ lớn lên trong hạnh phúc và yêu thương.

2. Khuyến khích trẻ khám phá tìm hiểu bản thân

Việc hiểu bản thân mình là ai? Có điểm mạnh, điểm yếu, sở trường gì? Là một phần quan trọng để phụ huynh giúp trẻ hướng nghiệp đúng đắn hơn.

Một đứa trẻ thường xuyên được cha mẹ đặt ra những câu hỏi khám phá bản thân và khích lệ con chia sẻ suy nghĩ cá nhân sẽ nhận được rất nhiều lợi ích. Thông qua các câu hỏi, đứa trẻ hiểu được mình thích gì, không thích gì, điều gì làm trẻ hạnh phúc, điều gì làm trẻ không hài lòng trong cuộc sống. Việc cha mẹ thường xuyên cùng con thực hiện các cuộc trò chuyện sâu sẽ giúp vừa gắn kết tình cảm gia đình thêm bền chặt vừa để cha mẹ hiểu sâu sắc hơn về con.

Đồng thời, cha mẹ hãy tạo ra một môi trường thoải mái, vui vẻ sẽ giúp đứa trẻ dễ dàng chia sẻ ý kiến cá nhân, sở thích, mục tiêu của con. Bố mẹ không nên áp đặt những suy nghĩ cá nhân của mình lên ý kiến con phát biểu. Hãy để con được tự do thể hiện quan điểm, chính kiến của bản thân. Việc của ba mẹ lúc này là lắng nghe con một cách chân thành cũng như tôn trọng quan điểm, ý kiến của trẻ. Khi đó, cha mẹ sẽ giúp trẻ thúc đẩy sự tự tin, tự giác trong việc tự phát triển bản thân.

Khi cha mẹ thường xuyên tổ chức các hoạt động tham quan và trải nghiệm tế như đưa con đến bảo tàng, công viên, trang trại, các địa điểm lịch sử, các chương trình ngoại khóa sẽ giúp trẻ có cơ hội khám phá thế giới và hiểu rõ bản thân yêu thích lĩnh vực nào. Điều quan trọng là cha mẹ hãy thể hiện sự yêu thương, luôn động viên ủng hộ, tạo điều kiện để đứa trẻ khám phá, phát triển bản thân. Cũng như để trẻ nhận thấy rằng việc tìm hiểu bản thân là một hành trình liên tục trong cuộc đời.

3. Tham gia trải nghiệm thực tế

Tham gia trải nghiệm thực tế là cách tối ưu để trẻ có cơ hội khám phá các lĩnh vực nghề nghiệp khác nhau. Hiện nay, có rất nhiều đơn vị tổ chức hoạt động hướng nghiệp đáp ứng nhu cầu tìm hiểu của trẻ về các ngành nghề trong xã hội. Cha mẹ hãy đưa con đến và tham gia trải nghiệm các công việc khác nhau. Đây là hoạt động giúp trẻ khám phá sự hứng thú và định hướng nghề nghiệp phù hợp với bản thân.

Bên cạnh đó, cha mẹ có thể tạo điều kiện để con tham gia các sự kiện liên quan đến hướng nghiệp, thúc đẩy con tìm hiểu các chương trình kiến tập/thực tập tại các tổ chức, công ty. Khi tiếp xúc với môi trường làm việc, trẻ sẽ học hỏi thêm các kỹ năng thực tế cũng như hiểu rõ hơn về lĩnh vực mình quan tâm. Ba mẹ đừng quên cùng con thảo luận đánh giá về những gì trẻ học được từ trải nghiệm thực tế. Việc chia sẻ suy nghĩ, quan điểm của mình, trẻ sẽ nhận ra điểm mạnh, điểm yếu cần cải thiện, khắc phục để hỗ trợ cho công việc trong tương lai.

Tham gia trải nghiệm thực tế chính là cách để trẻ tự tin hơn trong việc đưa ra quyết định lựa chọn con đường nghề nghiệp tương lai của mình. MindX là trường học công nghệ giúp con khai mở năng lực công nghệ và trang bị kỹ năng để chinh phục thế giới 5.0

4.  Đánh giá đúng năng lực của trẻ

Cùng với việc hiểu rõ về điểm mạnh, điểm yếu, sở thích, năng khiếu của trẻ cha mẹ cần đánh giá đúng năng lực thực tế của trẻ để hướng dẫn và hỗ trợ hướng nghiệp đúng đắn. Cha mẹ cần theo dõi tình hình học tập tại lớp và mức độ tham gia các hoạt động ngoại khóa của trẻ cũng như luôn giữ liên lạc với nhà trường để hiểu hơn về sở thích, đam mê, học lực của trẻ.

Việc sử dụng các bài kiểm tra đánh giá năng lực cũng giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về khả năng của con. Cha mẹ hãy chọn các bài kiểm tra phù hợp với độ tuổi, trình độ phát triển của con. Từ đó, đánh giá kỹ năng, kiến thức, khả năng trong một lĩnh vực cụ thể của trẻ.

Bên cạnh cha mẹ, giáo viên là người tiếp xúc với con hàng ngày trên lớp. Cha mẹ có thể tham khảo suy nghĩ, quan sát của giáo viên về năng lực của con. Đây sẽ là góc nhìn khách quan giúp gia đình hỗ trợ tốt hơn trong quá trình hướng nghiệp cho trẻ.

Có nhiều cách để đánh giá năng lực thực tế của trẻ nhưng cha mẹ cần phải tiếp cận, đánh giá một cách toàn diện, khách quan. Đảm bảo rằng, cha mẹ đã hiểu đúng, sâu sắc về năng lực của trẻ và có thể hỗ trợ định hướng ngành nghề phù hợp hiệu quả với trẻ.

5. Trao quyền lựa chọn nghề nghiệp cho trẻ

Cha mẹ trao cho con quyền lựa chọn nghề nghiệp là cách để trẻ theo đuổi một sự nghiệp thành công, trọn vẹn và hạnh phúc. Mỗi đứa trẻ là duy nhất, có tài năng, điểm mạnh, khuynh hướng khác nhau nên việc tự do khám phá các lĩnh vực sẽ giúp trẻ hiểu sâu sắc hơn về khả năng, sở thích của bạn thân.

Cha mẹ cho phép trẻ lựa chọn nghề nghiệp sẽ thúc đẩy tư duy phát triển và sự hứng khởi trong học tập. Việc trẻ đam mê lĩnh vực yêu thích giúp con có khả năng tìm kiếm cơ hội tốt hơn để phát triển nghề nghiệp. Sự chủ động học hỏi không ngừng nghỉ khiến những đứa trẻ trở nên mạnh mẽ hơn trong một thị trường lao động liên tục thay đổi.

Trao quyền lựa chọn nghề nghiệp cho trẻ là cha mẹ đã nuôi dưỡng ý thức trách nhiệm cá nhân và sự độc lập. Điều đó thể hiện sự tin tưởng của cha mẹ vào khả năng đưa ra quyết định của con. Khi có quyền làm chủ những quyết định của mình, đứa trẻ sẽ học được cách đánh giá cơ hội, thách thức, cân nhắc những ưu điểm và nhược điểm, chấp nhận rủi ro. Sự tự chủ này sẽ thúc đẩy sự tự lực, khả năng năng thích nghi, khả năng ra quyết định – những phẩm chất quan trọng để thành công trong bất kỳ sự nghiệp nào.

Bằng cách theo đuổi đam mê, đứa trẻ có năng lực để tìm thấy con đường sự nghiệp phù hợp với giá trị bản thân theo đuổi. Từ đó, trẻ sẽ sống cuộc đời nhiều màu sắc, có những đóng góp tích cực cho xã hội và tận hưởng cuộc sống trọn vẹn.

Cha mẹ nên làm gì nếu con muốn thay đổi định hướng giữa chừng?

Nhiều cha mẹ rất bối rối khi con muốn thay đổi định hướng giữa chừng. Đây là điều rất bình bình thường. Khi học tiểu học con thích làm giáo viên, chú bộ đội, bác sĩ nhưng khi lên bậc THCS con muốn trở thành phóng viên, MC, biên tập viên và đến bậc THPT con sẽ có những định hướng nghề nghiệp khác. Lúc này, cha mẹ hãy hiểu và chấp nhận những mong muốn, sự yêu thích của con sẽ thay đổi theo thời gian. Ngay cả với người trưởng thành, khi đã đi làm họ vẫn có thể thay đổi nghề nghiệp phù hợp với giá trị bản thân. Điều quan trọng là cha mẹ hãy giúp trẻ hiểu những phẩm chất, tài năng, giá trị mà con có và mong muốn theo đuổi. Mọi sự thay đổi đều có thể xảy ra, cha mẹ hãy cởi mở đón nhận và cho con cơ hội trải nghiệm.

Làm cha mẹ, việc hướng nghiệp cho trẻ hướng tới con đường sự nghiệp thành công là điều rất quan trọng. Cha mẹ nên thực hiện hướng nghiệp sớm cho trẻ. Bằng cách nuôi dưỡng sự độc lập, khuyến khích tạo điều kiện để trẻ phát huy tài năng, niềm đam mê, phát triển bản thân từ nhỏ. Đây sẽ là nền tảng giúp trẻ theo đuổi sự nghiệp thành công phù hợp với tài năng và mong muốn của bản thân. Đồng thời cha mẹ cần tôn trọng sự lựa chọn, tin tưởng vào khả năng định hình tương lai của con.