Video ngắn là những đoạn clip có độ dài từ 15 giây đến 3 phút, được thiết kế để truyền tải thông tin, giải trí hoặc ý tưởng trong một khoảng thời gian ngắn gọn, súc tích. Loại nội dung này chủ yếu xuất hiện trên các nền tảng mạng xã hội như TikTok, Instagram Reels, YouTube Shorts, và Facebook Stories, nơi tính năng cuộn liên tục cho phép người dùng xem một chuỗi video mà không cần dừng lại hay tìm kiếm thủ công.
Video ngắn bao trùm mọi lĩnh vực từ giải trí, giáo dục, thời trang, ẩm thực, đến hướng dẫn kỹ năng và chia sẻ kinh nghiệm cá nhân. Sự đa dạng này đáp ứng được hầu hết các nhu cầu của người xem, giúp người dùng tìm thấy nội dung phù hợp chỉ trong vài giây.
Các nền tảng như TikTok, Instagram và YouTube sử dụng thuật toán cá nhân hóa để phân tích hành vi người dùng, từ thời gian xem đến lượt thích, chia sẻ. Kết quả là người dùng luôn được gợi ý những video phù hợp nhất với sở thích cá nhân, tạo cảm giác "đo ni đóng giày" cho trải nghiệm xem.
Thói quen "lướt nhanh" – chỉ dành vài giây để quyết định xem tiếp hay bỏ qua – rất phổ biến ở thế hệ trẻ. Video ngắn, với thời lượng súc tích, nội dung trực tiếp và hấp dẫn ngay từ những giây đầu, hoàn toàn phù hợp với kiểu tiêu thụ nội dung này. Đồng thời, sự tiện lợi của tính năng cuộn vô tận (infinite scroll) khiến người dùng dễ dàng lướt qua hàng chục video mà không nhận ra thời gian trôi qua.
Các nền tảng video ngắn như TikTok, Instagram Reels, YouTube Shorts không chỉ cung cấp nội dung giải trí mà còn sử dụng các kỹ thuật tâm lý và công nghệ để "giữ chân" người dùng. Điều này tạo ra một vòng lặp tiêu thụ nội dung gần như vô tận, khiến người dùng khó dứt ra. Một số yếu tố quan trọng bao gồm:
Một nghiên cứu công bố năm 2021 trên NeuroImage, tạp chí uy tín trong lĩnh vực khoa học thần kinh, đã sử dụng công nghệ quét não để theo dõi hoạt động thần kinh khi các đối tượng xem những đoạn video ngắn. Nghiên cứu được thực hiện với 30 người tham gia, mỗi người sẽ xem các video được điều chỉnh theo sở thích cá nhân, bao gồm động vật, trò chơi, hài kịch, và nhiều chủ đề khác. Những video này, gọi là PV, được thiết kế đặc biệt để phù hợp với sự quan tâm của từng người.
Khi xem một PV được cá nhân hóa, hệ thống phần thưởng trong não sẽ được kích hoạt, kích thích các tế bào thần kinh giải phóng dopamine. Đây chính là chất dẫn truyền thần kinh mang lại cảm giác phấn khích và hạnh phúc. Khi thuật toán tiếp tục đề xuất những nội dung hấp dẫn, bộ não liên tục trải nghiệm sự thoải mái, tạo nên một vòng lặp khuyến khích chúng ta tiếp tục xem thêm.
Một nhà khoa học thần kinh đã thực hiện thí nghiệm riêng với các video ngắn. Để phục vụ nghiên cứu, cô tải ứng dụng TikTok, tạo tài khoản mới và bắt đầu khám phá nội dung. Chỉ sau một giờ, cô bất ngờ nhận ra mình đã hoàn toàn chìm đắm trong những video này mà không hay thời gian trôi qua nhanh đến vậy.
Cảm giác "chỉ xem thêm một clip nữa thôi" là một hiện tượng tâm lý phổ biến khi người dùng tiếp xúc với các nền tảng video ngắn như TikTok, Reels, hay Shorts. Đây không phải là sự ngẫu nhiên, mà là kết quả của một thiết kế cẩn thận trong giao diện và thuật toán, nhằm tối ưu hóa sự tương tác của người dùng.
Một yếu tố quan trọng hỗ trợ tâm lý này chính là kỹ thuật "cuộn vô tận" – giao diện không có điểm kết thúc rõ ràng. Không cần bấm nút chuyển trang hay tìm kiếm, chỉ cần lướt nhẹ là nội dung mới lại xuất hiện ngay trước mắt. Cảm giác này tương tự như việc khám phá một kho báu không bao giờ cạn, khiến não bộ khó lòng "dừng lại" vì luôn kỳ vọng video tiếp theo sẽ còn thú vị hơn.
Qua thời gian, hành vi "cuộn thêm" dần trở thành một phản xạ vô thức. Nhiều người không nhận ra mình đã dành hàng giờ đồng hồ chỉ để xem "thêm một clip nữa," cho đến khi kiệt sức hoặc có sự kiện bên ngoài buộc họ dừng lại.
Một chiến lược tâm lý hiệu quả mà các nền tảng video ngắn áp dụng để giữ chân người dùng chính là khai thác nỗi sợ bị bỏ lỡ (FOMO). Đây là cảm giác lo lắng khi nghĩ rằng mình đang bỏ lỡ những xu hướng, nội dung, hoặc trải nghiệm mà người khác đang tận hưởng.
Các nền tảng liên tục đẩy mạnh những video đang thịnh hành, từ các thử thách nhảy múa, trào lưu hài hước, đến những nội dung lan tỏa rộng rãi trên mạng xã hội. Khi người dùng thấy bạn bè, người nổi tiếng, hoặc cộng đồng xung quanh đều tham gia, họ dễ dàng cảm nhận áp lực phải bắt kịp, dẫn đến việc dành nhiều thời gian hơn để lướt xem hoặc thậm chí tự tạo nội dung tương tự.
Các nền tảng mạng xã hội như Facebook (nay là Meta), TikTok (thuộc ByteDance) và YouTube (thuộc Google) đã đầu tư mạnh mẽ vào việc nghiên cứu tâm lý học người dùng nhằm tối ưu hóa trải nghiệm và tăng cường sự tương tác. Các nền tảng sở hữu đội ngũ chuyên gia đa dạng, bao gồm các nhà tâm lý học, nhà khoa học dữ liệu và chuyên gia về hành vi người dùng, để phân tích và hiểu rõ hơn về hành vi người dùng.
Bản chất của video ngắn, với nội dung thay đổi liên tục và thời gian xem ngắn, khiến não bộ quen với việc xử lý thông tin nhanh, dẫn đến khó khăn khi tiếp cận những nội dung dài hoặc đòi hỏi sự tập trung cao.
Việc bảo vệ trẻ khỏi tác hại của video ngắn không chỉ là trách nhiệm của nhà trường mà còn là nhiệm vụ quan trọng của phụ huynh. Dưới đây là một số lời khuyên giúp phụ huynh quản lý thời gian sử dụng video ngắn và hướng trẻ đến những thói quen lành mạnh:
Bên cạnh sự quan tâm của gia đình, nhà trường và xã hội cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ trẻ em trước tác hại của video ngắn.
Ba mẹ có thể cho con trải nghiệm khám phá bộ môn lập trình để học cách sử dụng công nghệ đúng cách:
Ba mẹ hãy cho con trải nghiệm Sân chơi hội họa miễn phí dành cho các bé từ 4-17 tuổi tại MindX. Các con được thỏa sức vui chơi, tự do sáng tạo trong thế giới đầy màu sắc. Đồng thời, con cũng làm quen thêm nhiều bạn bè và thầy cô mới qua những hoạt động vẽ tranh trên giấy và trên máy tính bảng, giúp con tự tin, giảm bớt thời gian sử dụng thiết bị điện tử.
Video ngắn có thể là công cụ giải trí và giáo dục nếu được sử dụng đúng cách, nhưng cũng là con dao hai lưỡi khi gây ra những tác động tiêu cực đến não bộ, nhận thức và sức khỏe của trẻ em. Để bảo vệ con trẻ, cha mẹ cần kiểm soát thời gian sử dụng thiết bị, định hướng nội dung lành mạnh, và khuyến khích các hoạt động bổ ích ngoài đời thực. Hơn thế nữa, việc xây dựng môi trường xã hội tích cực và giáo dục trẻ kỹ năng sử dụng công nghệ an toàn chính là chìa khóa giúp các con trưởng thành một cách toàn diện trong kỷ nguyên số hóa.