Phát triển kỹ năng tư duy phản biện cho con - Mối ưu tiên của ba mẹ trong thời đại 4.0

Định nghĩa dành cho ba mẹ tham khảo

John Dewey, một triết gia và nhà tâm lý học người Mỹ, đã đưa ra thuật ngữ “tư duy phản biện” để mô tả mục tiêu giáo dục hướng tới rèn luyện tư duy một cách khoa học. Dewey định nghĩa tư duy phản biện là sự kiểm tra tích cực, kiên trì và cẩn thận về một niềm tin hoặc dạng kiến thức thay vì chấp nhận chúng một cách thụ động. Một người có khả năng tư duy phản biện sẽ đặt những câu hỏi phù hợp để có được nhiều thông tin nhất có thể, thay vì hài lòng với câu trả lời mình nhận được. Một đứa trẻ có khả năng này sẽ có thể phân tích mọi thứ một cách hợp lý.

Kỹ năng tư duy phản biện không phải là một kỹ năng bẩm sinh. Kỹ năng này cần được học tập và rèn luyện với nỗ lực lâu dài. Rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện cho con từ sớm sẽ giúp em bé của ba mẹ hình thành quan điểm và ý tưởng riêng, con sẽ hiểu mọi người hơn và nhận thức được những người mà con tiếp xúc có thể trở thành bạn tốt hay không.

Biểu hiện của 1 em bé có kỹ năng tư duy phản biện

Có thể nói tư duy phản biện có hai phần chính gồm phần 1 là tập hợp các kỹ năng thu thập và xử lý thông tin. Phần 2 là sử dụng trí tuệ, thông tin để hướng dẫn hành vi tiếp theo. Cụ thể, ba mẹ có thể quan sát cách con tương tác với một món đồ chơi mới. Việc con quan sát, lật ngược món đồ chơi là cách trẻ thu thập thông tin và sau đó chính là thử nghiệm những cách chơi đúng. Việc con tự tìm ra cách chiến thắng hoặc hoàn thành một trò chơi mới như các miếng gỗ xếp hình chính là minh chứng cho kỹ năng tư duy phản biện kết hợp với giải quyết vấn đề của con.

Một biểu hiện dễ nhận thấy hơn nữa chính là việc bạn nhỏ của ba mẹ thường xuyên đặt câu hỏi “vì sao”. Đây là dạng câu hỏi phổ biến của trẻ em để liên kết kiến thức từ hoạt động này sang hoạt động khác, từ đó hình thành tuy duy phản biện trước những vấn đề, kiến thức mới.

Để tìm hiểu kỹ năng tư duy phản biện của con, ba mẹ có thể tham khảo một số bài kiểm tra đánh giá dưới đây

 1. California Critical Thinking Skills Test (CCTST)

Đây là dạng bài kiểm tra được sử dụng rộng rãi nhất, bao gồm một nhóm các bài kiểm tra với các phiên bản khác nhau được điều chỉnh theo lứa tuổi, trình độ học vấn và lĩnh vực chuyên môn. Bài kiểm tra này được xây dựng dựa trên nghiên cứu và được coi là thước đo đáng tin cậy, khách quan về các kỹ năng tư duy cốt lõi. Nó cho phép người làm bài thể hiện các kỹ năng tư duy phản biện cần thiết để giải quyết vấn đề và đưa ra quyết định thành công.

Nó yêu cầu người tham gia trả lời các câu hỏi trắc nghiệm - có độ khó và độ phức tạp khác nhau - về các tình huống hàng ngày phù hợp với nhóm đó. Kết quả kiểm tra được cung cấp trên thang đo mô tả điểm mạnh và điểm yếu trong các lĩnh vực kỹ năng tư duy phản biện khác nhau, chẳng hạn như kỹ năng lý luận tổng thể, phân tích, đánh giá và suy luận.
 

2. The Watson Glaser Critical Thinking Appraisal

Bài kiểm tra này được thiết kế để giúp các tổ chức đưa ra quyết định về nhân sự và phát triển. Nó được hoàn thành trực tuyến, với các câu hỏi kiểm tra được lấy từ một ngân hàng câu hỏi đồ sộ.

Nó được sử dụng rộng rãi để lựa chọn ứng viên cho các công việc sau đại học, chuyên môn và quản lý. Bài kiểm tra này có năm hạng mục phụ đo lường khả năng tư duy phản biện, khả năng sử dụng bằng chứng để đưa ra kết luận và cách người làm bài kiểm tra sử dụng logic để phân biệt giữa suy luận, trừu tượng hóa và khái quát hóa.

3. The Cornell Critical Thinking Tests

Đây là bài kiểm tra dành cho học sinh từ lớp 5 đến lớp 12+. Cùng với việc kiểm tra kỹ năng tư duy phản biện của học sinh, bài kiểm tra này đôi khi cũng được sử dụng để dạy tư duy phản biện hoặc sử dụng trong tuyển sinh đại học, chọn nghề, tuyển dụng nhân viên và nghiên cứu.

Chúng có hai cấp độ, X và Z. Cấp độ X là bài kiểm tra trắc nghiệm gồm 71 câu dành cho học sinh từ lớp 5-12+. Nó đánh giá quy nạp, suy luận, độ tin cậy và xác định các giả định. Cấp độ Z là bài kiểm tra trắc nghiệm gồm 52 câu dành cho học sinh trung học phổ thông và năng khiếu, sinh viên đại học, sinh viên sau đại học và người lớn. Nó đánh giá các thuộc tính tương tự như Cấp X, cộng thêm ngữ nghĩa, định nghĩa và dự đoán trong các thí nghiệm lập kế hoạch.
 

4. Bài kiểm tra Kỹ Năng Tư Duy Phản Biện MIỄN PHÍ từ MindX

Nếu các bài kiểm tra trên còn hạn chế vì chưa có phiên bản tiếng Việt phù hợp thì ba mẹ có thể tham khảo ngay bài kiểm tra Kỹ Năng Tư Duy Phản Biện từ MindX. Đây là bài kiểm tra được xây dựng dựa trên chương trình học của MindX với bộ câu hỏi gần gũi với trẻ em tại Việt Nam. Số lượng câu hỏi được phân bổ phù hợp để ba mẹ có thể cùng con nhanh chóng hoàn thiện. Đặc biệt, bài kiểm tra này được MindX gửi tặng miễn phí qua email cho ba mẹ đăng ký nhận bài test TẠI ĐÂY. Ba mẹ hãy cùng MindX tìm hiểu và bồi đắp khả năng tư duy phản biện cho bé từ sớm nhé.
 

Lợi ích đối với trẻ

Tư duy phản biện không chỉ là một kỹ năng có giá trị; nó là công cụ cơ bản để thành công trong cả học tập và cuộc sống. Tại một thế giới tràn ngập thông tin và thách thức, kỹ năng tư duy phản biện sẽ giúp ích cho sự phát triển của trẻ em và thanh thiếu niên như:

• Tăng cường khả năng giải quyết vấn đề
• Tăng cường kỹ năng ra quyết định
• Thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới
• Khuyến khích tư duy độc lập và logic
• Chuẩn bị cho trẻ đối mặt với những thách thức học thuật và thực tế

Độ tuổi phù hợp để bắt đầu dạy con kỹ năng tư duy phản biện

Thông thường, kỹ năng tư duy phản biện thường được cho là một trong những kỹ năng quan trọng mà người lớn và sinh viên đại học cần có. Nhưng thực tế cho thấy việc rèn luyện kỹ năng này cho trẻ em và thanh thiếu niên từ sớm lại giúp các em dễ dàng đạt được nhiều thành công trong tương lai, và ở nhiều khía cạnh khác nhau. 

Ví dụ như học tập, giao tiếp hay khi phải đối mặt với những thách thức trong cuộc sống. Phần đông ba mẹ lựa chọn bắt đầu cho trẻ học về tư duy phản biện khi con đến tuổi tới trường (6 tuổi). Tuy nhiên, việc rèn luyện tư duy phản biện hoàn toàn có thể bắt đầu từ những năm tháng mẫu giáo qua các trò chơi trí tuệ. Bên cạnh đó, độ tuổi từ 12 đến 13 tuổi (giai đoạn dậy thì) là mốc thời gian quan trọng để bồi đắp tư duy phản biện, giúp con tự chủ hơn và trình bày ý kiến cá nhân tốt hơn.

Liệu tư duy phản biện có khiến con trở nên hay cãi và khó bảo?

Phản biện không phải là cho phép trẻ tranh cãi, cãi lại người lớn, luôn khư khư bảo vệ ý kiến của bản thân mà là trẻ phải đưa ra lập luận phản biện rõ ràng, logic, nhằm làm sáng tỏ vấn đề và khẳng định tính chính xác của thông tin.

Tư duy phản biện không phải đi tìm lỗi sai. Bản chất của tư duy phản biện là sự cầu thị, ham học hỏi, muốn phân tích sự việc đa chiều. Vấn đề nào cũng có nhiều mặt. Rèn luyện tư duy phản biện sẽ giúp trẻ tôn trọng góc nhìn của người khác, và nhận lại sự tôn trọng cho ý kiến của mình. Bên cạnh đó, con sẽ học được cách kiểm soát cảm xúc cá nhân khi đưa ý kiến phản biện và có ứng xử khéo léo hơn khi giao tiếp.

Kỹ năng tư duy phản biện nên được rèn luyện thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày. Ba mẹ hoàn toàn có thể cùng con bồi đắp kỹ năng này qua các hoạt động tại nhà phù hợp với lứa tuổi như sau.

 Với trẻ từ 3 đến 6 tuổi

• Sắp xếp và kết hợp: trẻ nhóm đồ chơi hoặc đồ gia dụng dựa trên các thuộc tính đặc biệt như màu sắc, kích thước, hình dạng hoặc mục đích sử dụng. Hoạt động này giúp nâng cao kỹ năng quan sát, từ vựng và tư duy tính toán cho trẻ khi giải thích các nhóm của mình.
• Chơi xếp hình: Trò chơi thiết thực để phát triển trí não, thách thức trẻ tư duy phản biện, nhận biết các khuôn mẫu và trau dồi nhận thức về không gian đồng thời rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề và tính kiên nhẫn.
• Trò chơi trí nhớ: đây là trò chơi tư duy phản biện dành cho trẻ em, giúp nâng cao khả năng ghi nhớ của trẻ. Thông qua các hoạt động được giao nhiệm vụ ghép các thẻ tương tự, trẻ rèn luyện khả năng tập trung và nâng cao khả năng ghi nhớ của mình trong khi vui chơi.
• Khám phá thiên nhiên: Bằng cách đưa trẻ đi dạo khám phá trong công viên hay khu vui chơi, ba mẹ sẽ mang tới cơ hội để con quan sát và đặt câu hỏi về sự phức tạp của thế giới xung quanh.
• Sáng tạo nghệ thuật: Vẽ nguệch ngoạc, vẽ tranh hoặc làm đồ thủ công cho phép trẻ thể hiện trực quan cảm xúc, suy nghĩ và quan sát của mình. Ngoài việc phát triển kỹ năng vận động, các hoạt động nghệ thuật còn thúc đẩy khả năng khái niệm hóa ý tưởng của trẻ, thúc đẩy cả tư duy tưởng tượng và khả năng diễn đạt có ý nghĩa.

Với trẻ từ 7 đến 11 tuổi

• Thử thách Sudoku: Bằng cách giải Sudoku, trẻ sẽ mài giũa kỹ năng giải quyết vấn đề, nâng cao khả năng nhận dạng mẫu và phát triển một cách tiếp cận có phương pháp đối với các thử thách.
• Câu đố giải mã: Câu đố thường trình bày thông tin bằng phép ẩn dụ hoặc chơi chữ, buộc trẻ phải suy nghĩ sáng tạo. Bằng cách giải mã các câu đố, trẻ mở rộng vốn từ vựng, cải thiện kỹ năng ngôn ngữ và học nghệ thuật nhìn vấn đề từ nhiều góc độ.
• Đọc và phản biện: Đọc sâu và thảo luận về những tầng sâu ý nghĩa trong câu chuyện giúp trẻ nâng cao khả năng hiểu cảm xúc phức tạp, nuôi dưỡng sự đồng cảm và kỹ năng tư duy phản biện.
• Chơi cờ: Những trò chơi như cờ vua dạy trẻ dự đoán hành động của đối thủ, đưa ra chiến lược dài hạn và học kỹ năng vô giá để thích ứng với những thử thách bất ngờ. Thêm vào đó, trẻ cũng học cách chấp nhận thất bại một cách bình tĩnh và hiểu rằng sai lầm chỉ là bước đệm để tiến bộ.
• Giải các câu đố logic: Các câu đố logic buộc trẻ em phải sử dụng lý luận suy diễn. Những câu đố này cung cấp các tuyên bố hoặc manh mối phải được ghép lại với nhau để đi đến kết luận. Những bài tập như vậy sẽ nâng cao khả năng xử lý thông tin, tạo kết nối và rút ra kết quả hợp lý của trẻ.
• Tham gia vào các cuộc tranh luận nhỏ: Các cuộc tranh luận nhỏ cùng cha mẹ là các cuộc thảo luận có cấu trúc nơi trẻ em có thể trình bày quan điểm của mình về một chủ đề nhất định. Bằng cách tranh luận, trẻ học cách diễn đạt suy nghĩ của mình một cách rõ ràng và tầm quan trọng của việc lắng nghe người khác, hiểu những quan điểm khác nhau và xem xét lại quan điểm của mình khi được đưa ra những lập luận thuyết phục
• Phát triển kỹ năng viết: Việc khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động viết lách như sáng tác truyện, viết tiểu luận hoặc viết nhật ký sẽ mang lại một lối thoát có giá trị để chúng hình thành ý tưởng và diễn đạt cảm xúc của mình. Các bài tập viết thường xuyên giúp trẻ sắp xếp ý tưởng, làm phong phú vốn từ vựng và đảm bảo suy nghĩ của trẻ trôi chảy một cách hợp lý. Đó là một cách hiểu quả để đan xen sự sáng tạo với tư duy có cấu trúc.

Với các bạn tuổi teen (từ 12 đến 17 tuổi)

Trò chơi logic và trí tuệ: Các trò chơi như Sudoku, cờ vua và câu đố logic thử thách trí óc của trẻ bằng cách yêu cầu trẻ suy nghĩ một cách chiến lược, lên kế hoạch trước và tìm ra giải pháp hợp lý. Những trò chơi này là một cách thú vị và lành mạnh để trau dồi kỹ năng tư duy phản biện.

• Học lập trình: Học lập trình không chỉ giới thiệu các kỹ năng kỹ thuật có giá trị mà còn nâng cao tư duy phản biện. Các lớp học lập trình dưới hình thức lớp học ngoại khóa như MindX sẽ giúp trẻ học cách chia nhỏ các vấn đề phức tạp thành các bước có thể quản lý được, gỡ lỗi và khắc phục sự cố. Từ đó, trẻ hình thành kỹ năng để giải quyết vấn đề, sáng tạo trong tìm giải pháp và rèn luyện tư duy phản biện trước các phương án.
• Trò chơi Escape Room: Escape room không chỉ dành cho người lớn; chúng có thể được điều chỉnh để phù hợp với sở thích và nhóm tuổi của trẻ em và thanh thiếu niên. Những cuộc phiêu lưu theo chủ đề này yêu cầu người tham gia giải mã mật mã, mở khóa các ngăn ẩn và giải các câu đố để "trốn thoát" trong một thời hạn nhất định. Escape room thúc đẩy tư duy phản biện bằng cách khuyến khích tinh thần đồng đội, lý luận logic và khám phá các chiến lược giải quyết vấn đề khác nhau. Đây cũng là một trò chơi thú vị để cả gia đình có thể cùng tham gia.

Nghiên cứu từ Richard Herrnstein

Richard Herrnstein và các đồng nghiệp của ông đã hướng dẫn cho hơn 400 học sinh lớp 7 về tư duy phản biện qua một chương trình học được xây dựng hoàn chỉnh.

Sau 60 bài học kéo dài 45 phút, bọn trẻ được kiểm tra nhiều nhiệm vụ khác nhau, bao gồm các bài kiểm tra Bài kiểm tra năng lực của trường Otis-Lennon và Ma trận tiến bộ Raven (cả hai đều được sử dụng để đo chỉ số IQ). Chương trình học đã cho thấy hiệu quả rõ rệt.

So với những học sinh trong nhóm đối chứng, những đứa trẻ được học các bài học về tư duy phản biện có những cải thiện đáng kể về khả năng hiểu ngôn ngữ, tư duy sáng tạo và thậm chí cả chỉ số IQ. Điều đó cho thấy dạy tư duy phản biện có thể thúc đẩy khả năng sáng tạo và nâng cao chỉ số IQ.

Hiện nay, ba mẹ có nhiều lựa chọn lớp học ngoại khóa giúp con rèn luyện tư duy phản biện

Tại MindX, đội ngũ chuyên gia và giảng viên đã nghiên cứu và xây dựng các chương trình học thú vị, tập trung giúp trẻ ở độ tuổi 6 đến 17 rèn luyện và phát huy tư duy phản biện.

• Khóa học Lập trình cho Trẻ em
• Khóa học Robotics: Lắp ráp & chế tạo robot STEM cho trẻ em
• Khóa học Digital Art

Với hơn 40 cơ sở trên khắp đất nước và hàng ngàn học viên nhí, các lớp học của MindX đã góp phần giúp trẻ có môi trường rèn luyện những kỹ năng mềm quan trọng trong học tập và cuộc sống. Từ đây, MindX đang nỗ lực mang tới những cơ hội làm việc toàn cầu cho thế hệ tương lai, cùng ba mẹ nuôi dưỡng ước mơ vươn ra thế giới của con.

Ba mẹ hãy luôn tự tin rằng kỹ năng tư duy phản biện hoàn toàn có thể học tập và rèn luyện được từ sớm với tất cả các bạn nhỏ. Ba mẹ hãy cho con cơ hội được học tập, trải nghiệm và xây dựng kỹ năng cần thiết để tạo dựng nền móng tư duy về lâu dài cho quá trình học tập và tương lai của con.

Ba mẹ quan tâm đến việc rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện cho con đừng bỏ lỡ bài kiểm tra kỹ năng MIỄN PHÍ MindX TẠI ĐÂY nhé.