Giúp con trở thành công dân số toàn cầu trong thế kỷ XXI

Công dân kỹ thuật số (Digital Citizen) là người có khả năng tương tác, giao tiếp, học tập, làm việc và tham gia vào xã hội thông qua các công nghệ số hóa như máy tính, điện thoại di động, mạng internet, ứng dụng và các nền tảng trực tuyến khác.

Đặc điểm quan trọng của một công dân kỹ thuật số là khả năng sử dụng công nghệ thông tin một cách linh hoạt và hiệu quả, đồng thời cũng hiểu về các khái niệm liên quan đến an toàn trực tuyến và quyền riêng tư. 

Công dân số thường cần có kiến thức về cách sử dụng và tận dụng công nghệ số để tạo ra lợi ích trong nhiều khía cạnh của cuộc sống, từ học tập, công việc cho đến tham gia vào các hoạt động cộng đồng, giải trí.

Dưới đây là một số ví dụ về công dân số:

• Một học sinh sử dụng máy tính để tìm kiếm thông tin cho bài tập về nhà.
• Một người lao động sử dụng internet để kết nối với khách hàng và đối tác.
• Một nhà hoạt động xã hội sử dụng mạng xã hội để nâng cao nhận thức về các vấn đề xã hội.

Trong thời đại kỹ thuật số, công nghệ đóng vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực của đời sống. Để thành công trong tương lai, mỗi cá nhân, đặc biệt là những người trẻ cần được trang bị những kỹ năng và kiến thức cần thiết để trở thành công dân số.

1. Kỹ năng sử dụng công nghệ

Kỹ năng sử dụng công nghệ là kỹ năng cơ bản nhất mà mỗi trẻ em cần có. Kỹ năng này bao gồm khả năng sử dụng các thiết bị và ứng dụng kỹ thuật số một cách thành thạo.

Trẻ em cần được học cách sử dụng các thiết bị kỹ thuật số phổ biến, chẳng hạn như máy tính, điện thoại thông minh và máy tính bảng. Tiếp đến là làm quen và truy cập thành thạo các ứng dụng, phần mềm phổ biến như trình duyệt web, phần mềm học tập trực tuyến, Microsoft Office,...

Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về các hoạt động mà cha mẹ có thể thực hiện để giúp trẻ phát triển các kỹ năng sử dụng công nghệ:

Mua sắm các thiết bị và ứng dụng phù hợp với độ tuổi của trẻ

Khi mua sắm thiết bị và ứng dụng cho trẻ, cha mẹ cần lưu ý đến độ tuổi và nhu cầu của trẻ. Ví dụ, trẻ ở độ tuổi Tiểu học có thể cần một chiếc máy tính bảng hoặc điện thoại thông minh cơ bản để học tập và liên lạc với mọi người. Nhưng khi bước vào cấp 2, trẻ sẽ cần một chiếc máy tính để bàn hoặc máy tính xách tay để làm bài tập và nghiên cứu.

Tham gia các trò chơi và ứng dụng giáo dục với trẻ

Tham gia các trò chơi và ứng dụng giáo dục với trẻ là một cách tuyệt vời để giúp trẻ học cách sử dụng công nghệ một cách tích cực. Điều này có thể giúp trẻ cảm thấy hứng thú khi các hoạt động giáo dục và giải trí được kết hợp với nhau. Thông qua đó, trẻ có cơ hội phát triển các kỹ năng học tập, sáng tạo và giải quyết vấn đề.

Khuyến khích trẻ tự học qua các tài liệu và hướng dẫn trực tuyến

Có rất nhiều tài liệu và hướng dẫn trực tuyến có thể giúp trẻ học cách sử dụng công nghệ. Cha mẹ có thể mua cho trẻ những cuốn sách về công nghệ, tin học hoặc cho trẻ học từ các trang tin chính thống hay các video hướng dẫn trên Internet.

2. Kỹ năng giao tiếp kỹ thuật số

Kỹ năng giao tiếp kỹ thuật số là khả năng sử dụng công nghệ để giao tiếp và hợp tác hiệu quả với người khác. Trẻ cần biết cách viết email, sử dụng mạng xã hội, tham gia vào các diễn đàn trực tuyến và chia sẻ thông tin một cách hiệu quả trên mạng. Không chỉ vậy, trẻ cũng cần được học cách sử dụng các ứng dụng và phần mềm phổ biến, chẳng hạn như trình duyệt web, phần mềm chỉnh sửa ảnh và phần mềm học tập trực tuyến.

Dưới đây là một số hoạt động mà cha mẹ có thể thực hiện để giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp kỹ thuật số:

Thúc đẩy trẻ tương tác trực tuyến với bạn bè và người thân

Ba mẹ nên khuyến khích trẻ sử dụng các ứng dụng như Zalo, Facebook Messenger, Skype, Zoom,... để giữ liên lạc với bạn bè và người thân trong thời gian không gặp mặt. Đây vừa là cơ hội tuyệt vời để trẻ kết nối những mối quan hệ chất lượng, vừa là dịp để trẻ rèn luyện thói quen sử dụng công nghệ một cách tích cực

Khuyến khích trẻ kết bạn và xây dựng các mối quan hệ trực tuyến một cách lành mạnh

Hoạt động này sẽ giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội nói chung và kỹ năng giao tiếp kỹ thuật số nói riêng. Cha mẹ có thể cùng con tham gia vào các nhóm, diễn đàn hoặc cộng đồng trực tuyến về chủ đề mà trẻ quan tâm. Đây là cơ hội để trẻ kết nối với những người có cùng sở thích, chia sẻ thông tin và học hỏi từ nhau.

Đồng thời, phụ huynh cũng nên giáo dục trẻ về các nguyên tắc cơ bản của an toàn trực tuyến, bao gồm việc không chia sẻ thông tin cá nhân quá mức và không tiếp xúc với người lạ.

4. Kỹ năng sáng tạo

Kỹ năng này bao gồm khả năng sử dụng các phần mềm công cụ công nghệ và ứng dụng sáng tạo để tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới. Ví dụ như sử dụng các công cụ sáng tạo nội dung, các phần mềm chỉnh sửa ảnh, video, các công cụ nghệ thuật số (Digital Art) hay ngôn ngữ lập trình, …
 

Kỹ năng sáng tạo nếu được rèn luyện từ sớm sẽ giúp trẻ phát triển sự linh hoạt trong tư duy và khả năng giải quyết vấn đề. Đây đều là những kỹ năng rất quan trọng trên hành trình trở thành công dân số của trẻ.

Dưới đây là một số hoạt động mà cha mẹ có thể thực hiện để giúp trẻ phát triển kỹ năng sáng tạo:

Cung cấp cho trẻ các tài nguyên và cơ hội để phát triển khả năng sáng tạo

Cha mẹ nên cung cấp cho trẻ đầy đủ các thiết bị, phần mềm và công cụ công nghệ cần thiết để thực hiện ý tưởng của mình. Kết hợp với việc tạo điều kiện để trẻ tham gia các khóa học công nghệ như lập trình, thiết kế mỹ thuật số,... Ngoài ra, phụ huynh cũng có thể hỗ trợ trẻ viết blog về các dự án công nghệ của mình hoặc tạo nội dung đa phương tiện như video, podcast hoặc hình ảnh.

Khám phá công nghệ mới cùng con

Cha mẹ hãy tận dụng thời gian rảnh để đồng hành cùng con tham gia vào các hoạt động khám phá công nghệ mới, như việc lập trình robot, tạo ra các ứng dụng đơn giản hoặc thử nghiệm các thiết bị công nghệ. Quá trình này vừa tạo sự gắn kết giữa cha mẹ và con cái, vừa kích thích đam mê được trải nghiệm, sáng tạo công nghệ của trẻ.

5. Kỹ năng hợp tác

Sự phát triển của khoa học công nghệ mở ra nhiều cơ hội công việc yêu cầu sự hợp tác giữa các cá nhân trong một nhóm. Ví dụ, các công ty công nghệ thường có các đội ngũ phát triển sản phẩm, đội ngũ Marketing hay đội ngũ bán hàng, tất cả đều cần hợp tác với nhau để tạo ra và đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Chính vì vậy, trẻ em cần được trang bị kỹ năng hợp tác từ sớm để có thể đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động. Ngoài ra, trong cuộc sống hàng ngày, trẻ em cũng cần thường xuyên hợp tác với người khác để giải quyết các vấn đề, hoàn thành các nhiệm vụ và xây dựng các mối quan hệ.

Dưới đây là một số hoạt động mà cha mẹ có thể thực hiện để giúp trẻ phát triển kỹ năng sáng tạo:

Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động nhóm

Cha mẹ nên khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động nhóm trên trường và cả ở ngoài xã hội, chẳng hạn như các câu lạc bộ, các đội thể thao hay các dự án cộng đồng. Trẻ cần học cách làm việc nhóm thông qua các ứng dụng và nền tảng hợp tác trực tuyến. Việc này sẽ giúp trẻ phát triển kỹ năng gặp gỡ, trao đổi và giữ liên lạc với mọi người để hoàn thành các nhiệm vụ được giao phó trong môi trường kỹ thuật số.

Dạy trẻ các kỹ năng hợp tác cơ bản

Để giúp trẻ tránh khỏi bỡ ngỡ trong những lần đầu làm việc nhóm, cha mẹ có thể dạy trẻ các kỹ năng hợp tác cơ bản. Ví dụ như cách lắng nghe người khác, cách đưa ra ý kiến một cách tôn trọng và cách giải quyết xung đột. Điều này giúp con hiểu rằng mọi ý kiến đều có giá trị và cần được xem xét.

6. Kỹ năng bảo mật thông tin

Kỹ năng bảo mật thông tin là khả năng bảo vệ thông tin cá nhân và thông tin nhạy cảm khỏi bị truy cập trái phép. Kỹ năng này bao gồm khả năng sử dụng các biện pháp bảo mật, chẳng hạn như mật khẩu mạnh, mã hóa và nhận dạng hai yếu tố

Trong thời đại công nghệ số, trẻ em ngày càng được tiếp xúc với các thiết bị kỹ thuật số từ sớm. Điều này khiến trẻ có nguy cơ bị xâm phạm thông tin cá nhân cao hơn bao giờ hết. Để bảo vệ trẻ, phụ huynh cần hướng dẫn cho con các kỹ năng bảo mật thông tin để phòng tránh lừa đảo trên không gian mạng.

Dưới đây là một số kỹ năng bảo mật thông tin cơ bản mà trẻ cần được dạy: 

• Không chia sẻ thông tin cá nhân với người lạ: Thông tin cá nhân bao gồm tên, tuổi, địa chỉ, số điện thoại, email, và mật khẩu. Trẻ nên tránh chia sẻ những thông tin này với người lạ, kể cả trên mạng xã hội.
• Cẩn thận khi cung cấp thông tin cá nhân cho các ứng dụng và trang web: Trẻ nên đọc kỹ các điều khoản sử dụng trước khi cung cấp thông tin cá nhân cho các ứng dụng và trang web. Trẻ cũng nên hạn chế cung cấp thông tin nhạy cảm, chẳng hạn như thông tin tài chính.
• Sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho mỗi tài khoản: Mật khẩu mạnh nên có ít nhất 8 ký tự bao gồm chữ cái, số và ký tự đặc biệt. Trẻ nên sử dụng mật khẩu khác nhau cho mỗi tài khoản để tăng cường bảo mật. Ví dụ như: "P@ssw0rd!", "M@tKhauM@nh191!",...
• Cập nhật phần mềm và hệ điều hành thường xuyên: Các bản cập nhật phần mềm thường bao gồm các bản vá bảo mật giúp ngăn chặn các cuộc tấn công mạng. Trẻ nên cập nhật phần mềm và hệ điều hành thường xuyên để bảo vệ thiết bị của mình.
• Thận trọng khi tải xuống các ứng dụng và nội dung từ các nguồn không đáng tin cậy: Các ứng dụng và nội dung độc hại có thể chứa phần mềm gián điệp hoặc mã độc có thể xâm phạm thông tin cá nhân của trẻ. Trẻ nên chỉ tải xuống các ứng dụng và nội dung từ các nguồn đáng tin cậy.
• Giữ thiết bị của trẻ ở chế độ riêng tư: Trẻ nên sử dụng chế độ riêng tư khi sử dụng các thiết bị kỹ thuật số để ngăn người khác truy cập vào thông tin cá nhân của mình.

Ngoài việc dạy trẻ các kỹ năng bảo mật thông tin cơ bản, cha mẹ, giáo viên và nhà trường cũng cần thường xuyên trò chuyện với trẻ về các nguy cơ an ninh mạng. Đồng thời, khuyến khích trẻ báo cáo cho cha mẹ hoặc giáo viên nếu gặp phải bất kỳ hành vi đáng ngờ nào trên mạng.

Để trở thành công dân kỹ thuật số toàn cầu, trẻ cần tuân thủ những nguyên tắc quan trọng dưới đây trong quá trình sử dụng các thiết bị công nghệ:

1. Sự tôn trọng

Tôn trọng là một trong những nguyên tắc quan trọng nhất trong mọi mối quan hệ. Trẻ em cần được dạy cách tôn trọng người khác, bất kể họ là ai, thuộc giới tính, độ tuổi nào. Cha mẹ và người lớn cần giúp trẻ ý thức được việc không nên sử dụng công nghệ để xúc phạm, đe dọa hoặc gây tổn hại cho người khác. Đồng thời, tránh việc chia sẻ thông tin cá nhân quá mức và hãy cân nhắc trước khi đăng tải bất kỳ hình ảnh, video hoặc thông tin liên quan đến người khác.

2. Có trách nhiệm

Một công dân kỹ thuật số cần có ý thức về trách nhiệm sử dụng công nghệ của mình. Phụ huynh nên giúp con hiểu rằng những gì mình nói và làm trên mạng có thể ảnh hưởng đến người khác. Trẻ cần nắm rõ được mục đích, vai trò cũng như quyền hạn của bản thân khi sử dụng Internet và sẵn sàng chịu trách nhiệm về mọi hoạt động của mình trên môi trường trực tuyến.

3. Biết nhận thức

Cha mẹ cần dạy trẻ về những rủi ro và nguy cơ tiềm ẩn dưới đây để giúp trẻ bảo vệ bản thân khỏi những mối đe dọa trên không gian mạng.

• Lừa đảo và chiếm đoạt tài sản: Trẻ em có thể bị lừa đảo bằng cách chia sẻ thông tin cá nhân, chẳng hạn như tên, tuổi, địa chỉ, số điện thoại, hoặc mật khẩu. Trẻ em cũng có thể bị lừa đảo bằng cách tải xuống các ứng dụng hoặc phần mềm độc hại.
• Bạo lực và xâm hại tình dục: Trẻ em có thể bị bạo lực hoặc xâm hại tình dục bởi người lạ hoặc bởi những người quen biết trên mạng.
• Thông tin sai lệch: Trẻ em có thể tiếp cận với thông tin sai lệch hoặc độc hại trên mạng.
• Nghiện công nghệ: Trẻ em có thể bị nghiện các thiết bị kỹ thuật số và dành quá nhiều thời gian cho các hoạt động trực tuyến.

Đây đều là những vấn đề quan trọng mà một công dân kỹ thuật số cần nắm vững để sử dụng công nghệ một cách hiệu quả và an toàn. Để giúp trẻ nhận thức rõ ràng về các vấn đề này, cha mẹ nên dành thời gian để giải thích, đưa ra những ví dụ cụ thể và hướng dẫn con các kỹ năng để tránh các mối đe dọa. Chẳng hạn như cách nhận biết những nguy hiểm tiềm ẩn, cách bảo vệ thông tin cá nhân và cách báo cáo các hành vi không phù hợp.
 

4. Văn hóa ứng xử

Văn hóa ứng xử là một nguyên tắc quan trọng mà bất kỳ công dân kỹ thuật số nào cũng cần có để xây dựng một môi trường trực tuyến lành mạnh, văn minh. Trên không gian mạng rộng lớn, trẻ có thể tiếp xúc với nhiều người khác nhau, từ người lạ đến người quen. Chính vì vậy, cha mẹ cần dạy trẻ những hành vi cư xử đúng đắn, cũng như tránh những hành vi không phù hợp có thể gây tổn thương cho người khác.

Với sự giúp đỡ của cha mẹ, trẻ em có thể phát triển các kỹ năng và kiến thức cần thiết để trở thành công dân kỹ thuật số toàn cầu. Càng được giáo dục từ sớm, trẻ càng nhanh chóng hội nhập với thế giới và thành công trong tương lai. Cảm ơn ba mẹ đã đón đọc bài viết và hãy điền email đăng ký nhận bản tin từ MindX để trang bị cho mình các kiến thức nuôi dạy con tốt hơn trong thời đại công nghệ 4.0 nhé!